Wyobraź sobie maleńką pompę – o pojemności nieco większej niż pojemność szklanki – która pracuje nieustannie, tłocząc dziennie 7-10 tysięcy litrów płynu i wcale się nie psuje? Nie robi przerw, nie potrzebuje konserwacji i choć w sumie codziennie odpoczywa przez 15 godzin, to robi to tak, że nawet tego nie zauważasz. W sumie, po siedemdziesięciu latach pracy ma na koncie przepompowane 170 milionów litrów! Prawda, że cudowne urządzenie?
Powiem Ci coś niesamowitego – wcale nie musisz go sobie wyobrażać, to urządzenie jest Twoje, masz je w swoim ciele. To Twoje serce.
A teraz zwiń dłoń w pięść i popatrz – ono jest mniej więcej takiej wielkości.
Nie do wiary, że takie maleństwo potrafi tak ciężko pracować!
Położenie serca
Serce płożone jest w centralnej części klatki piersiowej. Ma kształt odwróconego stożka, wierzchołkiem zwróconego nieco w lewo. Około 2/3 serca leży po lewej a 1/3 po prawej stronie osi ciała, główna jego część leży bezpośrednio za mostkiem.
Serce oplecione jest siecią naczyń krwionośnych, zwanych naczyniami wieńcowymi, których zadaniem jest dostarczanie komórkom mięśnia sercowego tlenu i substancji odżywczych oraz odprowadzanie zbędnych produktów przemiany materii. Otoczone jest workiem osierdziowym – włóknistą błoną wypełnioną niewielką ilością płynu, która ma za zadanie – między innymi – ograniczyć tarcie podczas jego pracy.
Budowa serca
Serce to maleńka ale niesłychanie wydajna pompa. Ma za zadanie nieustannie pompować krew do setek kilometrów naczyń krwionośnych oplatających komórki naszego ciała. Jak to możliwe że się nie męczy? Jak to możliwe, że wykonuje tak ciężką pracę? Tajemnica tkwi w budowie serca i cyklu jego pracy.
Nasze serce jest zbudowane ze specjalnego rodzaju tkanki mięśniowej – tkanki mięśniowej poprzecznie prążkowanej sercowej. Komórki tej tkanki są kurczliwe, mają poprzeczne prążki i jedno lub dwa jądra komórkowe. Ułożone są w taki sposób, że tworzą rozgałęziające się włókna. Komórki są ze sobą połączone poprzecznymi błonami – wstawkami – które sprawiają, że całe włókno kurczy się jednocześnie. Komórki tkanki mięśniowej poprzecznie prązkowanej serca kurczą się rytmicznie, a praca tej tkanki nie podlega naszej woli.
rys. facetkaodbiologii
Serce składa się z czterech jam – dwóch przedsionków i dwóch komór – oddzielonych od siebie przegrodą, która dzieli serce na część prawą i lewą. Przedsionki oddzielone są od siebie przegrodą międzyprzedsionkową a komory przegrodą międzykomorową. Między przedsionkami a komorami znajdują się zastawki przedsionkowo-komorowe zapobiegające cofaniu się krwi. Prawy przedsionek od prawej komory oddziela, złożona z trzech płatków, zastawka trójdzielna. Lewy przedsionek od lewej komory oddziela zastawka złożona z dwóch płatków – zastawka dwudzielna, zwana także zastawką mitralną.
Do prawego przedsionka serca uchodzą dwa duże naczynia krwionośne – żyła główna górna i żyła główna dolna. Spływa nimi odtlenowana krew z całego organizmu.
Z prawej komory wypływa krew do pnia płucnego, czyli dużej tętnicy, która rozgałęzia się na dwie tętnice płucne prowadzące do płuc. Między prawą komorą a pniem płucnym znajduje się zastawka płucna.
Do lewego przedsionka serca uchodzą cztery żyły płucne – po dwie z każdego płuca, którymi spływa utlenowana krew z płuc.
Lewa komora ma grube ściany, pompuje krew natlenowaną do największej tętnicy w naszym organizmie – do aorty, a następnie do wszystkich komórek ciała. Między lewą komorą a aortą znajduje się zastawka aortalna.
Praca serca
Serce pracuje kurcząc się i rozkurczając. Skurcze są spowodowane przez impulsy elektryczne wywoływane przez samo serce, a dokładniej przez pewne grupy komórek tkanki mięśniowej serca, zwane układem bodźcotwórczo–przewodzącym serca. Następnie są przenoszone do pozostałych części serca wywołując rytmiczne skurcze, które odbywają się w ściśle określonym tempie i w określonej kolejności. Ta zdolność serca do samowytwarzania bodźców wywołujacych skurcze i rozkurcze nazywa się automatyzmem serca.
Cykl pracy serca trwa 0,83 sekundy: skurcz przedsionków – 0,11 sekundy, skurcz komór – 0,32 sekundy, krótki odpoczynek – rozkurcz – to zaledwie 0,40 sekundy.
Podczas skurczu przedsionków otwieraja się zastawki przedsionkowo-komorowe i krew jest przepompowywana do komór. Następnie kurczą się komory, zastawki przedsionkowo-komorowe zamykaja się, zapobiegając cofaniu sie krwi do przedsionków, krew jest tłoczona do tętnic – pnia płucnego i aorty. Zamykaja się zastawki płucna i aortalna, nastepuje krótki odpoczynek serca – rozkurcz przedsionków i komór. Do przedsionków napływa krew. Przedsionki kurczą się……
Badaniem, które pozwala ocenić elektryczną czynność serca, jest badanie elektrokardiograficzne – EKG. Poprzez naklejone w różnych miejscach ciała elektrody mierzy się i rejestruje przewodnictwo elektryczne w sercu. Efektem jest wykres zwany elektrokardiogramem. Na podstawie kształtu załamków i odległości między nimi można ocenić czy serce pracuje w prawidłowym rytmie. Badanie EKG przeprowadza się w spoczynku, trwa krótką chwilę. Jego odmianą jest badanie metodą Holtera – trwające najczęściej dobę – podczas którego pacjent oprócz elektrod ma również niewielkie urządzenie rejestrujące. Ten rodzaj badania EKG pozwala zaobserwować pracę serca w trakcie codziennych czynności.
Inne badania pozwalające ocenić budowę i pracę serca to badanie echokardiograficzne. To badanie wykorzystuje ultradźwięki, dzięki którym uzyskuje się obraz serca i jego naczyń krwionośnych. Wszystkie te badania – EKG, Holter EKG i echo serca należą do nieinwazyjnych badań diagnostycznych, są bezbolesne i bezpieczne.
Aby nasza maleńka, ale jakże ważna pompa pracowała bez zakłóceń przez długie lata, musimy o nią odpowiednio zadbać. Wprawdzie, jak napisałam na wstępie, nie wymaga ona konserwacji, ale to nie oznacza, że będzie sprawna zawsze i w każdych warunkach. Odpowiednia dieta, ruch na świeżym powietrzu, unikanie używek i umiejętność radzenia sobie ze stresem – to podstawowe czynniki warunkujące prawidłową pracę serca przez długie lata.
Czego Tobie i sobie życzę. Z całego serca.
