Muszę Ci się do czegoś przyznać – choć bardzo kocham przyrodę, to jest jedna, jedyna rzecz, której nie cierpię. Mogę chyba nawet powiedzieć, że napawa mnie obrzydzeniem, a co najmniej budzi we mnie olbrzymi niesmak. Tym czymś jest chodnik po deszczu usłany mokrymi dżdżownicami. Staram się wtedy iść tak, żeby broń boże na żadną z nich nie nadepnąć, a najchętniej przefrunęłabym nad nimi górą. I choć bardzo lubię i szanuję dżdżownice, bo to prawdziwi przyrodniczy giganci, to w tej jednej sytuacji nie mogę wprost na nie patrzeć. A jak jest z Tobą? Też tak masz? Napisz koniecznie w komentarzu. A jeśli chcesz się dowiedzieć, dlaczego uważam dżdżownice za przyrodniczych gigantów – przezczytaj do końca.
rys. facetkaodbiologii
Tryb życia i sposób odżywiania się dżdżownicy
Dżdżownice zamieszkują glebę, zwłaszcza tę bogatą w składniki organiczne. Nie lubią zbyt dużo wilgoci, nie lubią kwaśnej gleby, nie lubią światła i słońca, które wysusza ich wilgotną skórę. Drążą w ziemi tunele, które mogą dochodzić nawet do 1,5 m głębokości. Dzięki temu gleba jest przewietrzona, spulchniona, łatwiej ulega nawilżeniu, a to wszystko sprawia, że staje się bardziej urodzajna. Dżdżownice wychodzą na powierzchnię w nocy i wtedy wciągają do swoich norek opadłe liście i resztki roślinne. Wzbogacają w ten sposób glebę w składniki organiczne. Powodują przy okazji przemieszanie głębszych warstw z warstwami powierzchniowymi, co jest bardzo korzystne dla procesów glebotwórczych i żyzności gleby. Odżywiając się, wraz z roślinami pochłaniają mineralne cząstki, które rozdrabniają w przewodzie pokarmowym i wraz z nieprzetrawionymi składnikami wyrzucają na zewnątrz. Na powierzchni ziemi możemy zobaczyć te odchody w postaci grudek. Odchody zawierają zarówno resztki organiczne, jak i substancje mineralne. W ten sposób dżdżownice użyźniają glebę i biorą udział w obiegu materii w przyrodzie.
W jednym metrze sześciennym gleby żyje średnio około 400 dżdżownic.
Po deszczu dżdżownice wychodzą na powierzchnię dlatego, że woda zalewa ich norki. One nie lubią nadmiaru wilgoci i są zmuszone do wyjścia na powierzchnię, żeby się nie utopić.
Segmentacja ciała
Dżdżownice to bardzo, ale to bardzo pożyteczne stworzenia. Należą do grupy zwanej pierścienicami. To oznacza, że ich ciało jest bardzo wyraźnie podzielone na liczne, podobne do siebie pierścienie, zwane inaczej metamerami albo segmentami. U dżdżownicy ziemnej, czyli tej, którą najczęściej spotykamy, a która ma ciało długości 9 do 30 cm, liczba pierścieni wynosi od 110 do 180!
Wszystkie pierścienie mają taką samą budowę – są jednakowe na zewnątrz i wewnątrz. W każdym pierścieniu powtarzają się te same elementy. Jest jedynie kilka wyjątków. W przedniej części ciała pierścienie są trochę węższe niż pozostałe, a pierścienie od 31 do 37 są najgrubsze i najjaśniejsze. Te ostatnie tworzą tak zwane siodełko, o którym jeszcze napiszę.
Przyjrzyjmy się dżdżownicy dokładniej.
Szczecinki
Od zewnątrz po stronie grzbietowej dżdżownica jest trochę ciemniejsza niż po stronie brzusznej i bardziej wypukła. Po bokach i na stronie brzusznej ma 4 rzędy podwójnych szczecinek – na każdym pierścieniu, oprócz pierwszego i ostatniego, znajdują się 4 pary szczecinek. Służą one dżdżownicy do poruszania się ale także utrudniają wyciągnięcie dżdżownicy z ziemi.
Śluz
Ciało dżdżownicy jest pokryte śluzem produkowanym przez gruczoły śluzowe. Śluz ułatwia poruszanie się dżdżownicy zmniejszając tarcie podczas ruchu, chroniąc przed uszkodzeniami w czasie wędrówki między drobinkami gleby, ale także zabezpiecza dżdżownicę przed wysychaniem, co z kolei jest istotne dla wymiany gazowej.
Wór powłokowo-mięśniowy i szkielet hydrauliczny. Poruszanie się.
Śluz jest produkowany w komórkach oskórka zbudowanego z tkanki nabłonkowej. Oskórek wraz z położonymi pod nim mięśniami podłużnymi i okrężnymi tworzy wór powłokowo-mięśniowy, stanowiący zewnętrzną powłokę ciała dżdżownicy. Kurczące się mięśnie oraz płyn wypełniający jamę ciała powodują ruch dżdżownicy, który polega na rozciąganiu się i kurczeniu jak harmonia kolejnych części ciała. W tym ruchu biorą również udział szczecinki. Płyn, który wypełnia jamę ciała stanowi tak zwany szkielet hydrauliczny czyli hydroszkielet. Ciśnienie płynu napiera na ściany jamy ciała, dzięki czemu utrzymuje ich sztywność. A kiedy mięśnie się kurczą, ciśnienie rośnie umożliwiając wykonywanie ruchów.
Układ pokarmowy. Trawienie.
Początkiem układu pokarmowego jest otwór gębowy. Prowadzi on do jamy gębowej, która znajduje się w pierwszych trzech pierścieniach. Co ciekawe, jama gębowa może być wynicowywana na zewnątrz, co ułatwia dżdżownicy pobieranie pokarmu. Za jamą gębową znajduje się gardziel, a potem przełyk. Do przełyku uchodzą przewody gruczołów wapiennych, które wydzielają substancję służącą do zobojętnienia mocnych kwasów znajdujących się w pokarmie dżdżownicy. Przełyk rozszerza się w wole, za którym jest żołądek. W żołądku dżdżownicy bardzo często znajdują się drobniutkie kamyki ułatwiające rozdrabnianie pokarmu. Żołądek przechodzi w jelito. Jelito dżdżownicy ma po grzbietowej stronie takie wpuklenie – rynienkę, które zwiększa powierzchnię chłonną i dzięki temu może wchłonąć więcej składników pokarmowych. Jelito kończy się otworem odbytowym, przez który usuwane są niestrawione części pokarmu oraz mineralne cząstki gleby czyli składniki nieorganiczne.
Układ nerwowy. Odbieranie i reagowanie na bodźce.
Układ nerwowy dżdżownicy składa się z parzystego zwoju nadprzełykowego i obrączki okołoprzełykowej, które są „mózgiem” dżdżownicy oraz łańcuszka nerwowego, który ciągnie się wzdłuż brzusznej strony ciała dżdżownicy. W każdym pierścieniu znajduje się jeden zwój. Zwoje są połączone ze sobą tworząc łańcuszek nerwowy. Dżdżownica nie ma narządów zmysłów ale reaguje na światło, temperaturę, odczyn gleby oraz na bodźce mechaniczne.
Układ krwionośny. Krążenie krwi.
Dżdżownica ma układ krwionośny, który jest układem zamkniętym. To oznacza, że krew krąży tylko w naczyniach i nie wylewa się do jamy ciała. Układ krwionośny składa się z naczyń podłużnych – grzbietowego i brzusznego, połączonych w przedniej części naczyniami okrężnymi. Pulsujące naczynia okrężne rytmicznie pompują krew pełniąc rolę ”serc”. Krew dżdżownicy jest koloru czerwonego, bo zawiera czerwony barwnik – hemoglobinę.
Układ wydalniczy. Wydalanie.
Niepotrzebne substancje dżdżownica usuwa za pomocą układu wydalniczego, który się składa z tak zwanych metanefrydiów, czyli jednostek zbudowanych z lejka i rurki. Lejek ma rzęski, które są w ciągłym ruchu i wyłapują zbędne płyny z jamy ciała. Z lejka przedostają się one do rurki i są wydalane na zewnątrz specjalnym otworem. Co ciekawe, te metanefrydia są rozmieszczone tak, że lejek znajduje się w jednym pierścieniu, a rurka od tego lejka w kolejnym pierścieniu.
Układ rozrodczy. Rozmnażanie i rozwój.
Dżdżownica jest obojnakiem. To znaczy, że ma zarówno męskie, jak i żeńskie narządy rozrodcze. Występuje u niej zapłodnienie krzyżowe, czyli dwie dżdżownice wymieniają się ze sobą komórkami rozrodczymi. Odbywa się to tak, że dżdżownice leżące w przeciwnym kierunku przylegają do siebie stroną brzuszną i wtedy następuje wymiana plemników – obie dżdżownice przekazują sobie wzajemnie plemniki. Plemniki przechowywane są w specjalnych zbiornikach do chwili aż dojrzeją. Ogromną rolę w rozmnażaniu odgrywa siodełko czyli te zgrubiałe segmenty od 31 do 37. One wydzielają gęstą śluzowatą ciecz, która tworzy taką szeroką obrączkę czyli mufkę. Mufka, dzięki skurczom ciała dżdżownicy, przesuwa się po ciele ku przodowi, a wędrując zabiera po drodze najpierw komórkę jajową a potem plemniki. W mufce dochodzi do zapłodnienia czyli połączenia plemnika z komórka jajową, następnie mufka ześlizguje się z ciała dżdżownicy, zamyka się z obu końców i jest już kokonem wielkości około pół centymetra lub troszkę więcej. Wewnątrz kokonu znajdują się nieliczne zapłodnione jaja, z których rozwijają się młode dżdżownice. Dżdżownice przechodzą rozwój prosty, bez przeobrażenia – młode są podobne do dorosłych, nie ma postaci larwalnych. Dżdżownice żyją do 10 lat.
Dżdżownica nie ma układu oddechowego
Wymiana gazowa odbywa się całą powierzchnię ciała. To dlatego ciało dżdżownicy musi być stale wilgotne.
Niepozorny gigant
Dżdżownice mają jeszcze jedną niezwykła cechę – maja zdolności regeneracyjne. To znaczy, że mogą odtworzyć utracone segmenty – głowowe lub tylne.
Jak więc sam/a widzisz, ta niepozorna, niewielka pierścienica to przyrodniczy gigant o ogromnym znaczeniu. To jej zawdzięczamy żyzną, bogatą w składniki organiczne i mineralne glebę, dobrze napowietrzoną, spulchnioną, przyjazną dla roślin. Czy wiesz, że na obszarze jednego hektara dżdżownice przemieszczają około 30 ton gleby dziennie? No, przecież mówiłam, że dżdżownice to prawdziwi giganci.
