Czy znasz kogoś, kto w dzieciństwie nie bawił się klockami? Kto nie układał wieży z dużych drewnianych sześcianów albo nie zbudował przynajmniej fragmentu muru z plastikowych klocków typu duplo lub lego? Niektórzy dorośli do dziś uwielbiają tę zabawę, choć nie wszyscy się do tego przyznają. Co wspólnego mają klocki lego z budową komórkową organizmów? Zdziwisz się – mają, nawet sporo. Bo tak jak każdy klocek jest cegiełką w naszej zabawkowej budowli, tak komórka jest najmniejszą jednostką budującą organizm.
Komórka to podstawowa część budulcowa i funkcjonalna organizmu. To znaczy, że organizmy są zbudowane z komórek oraz że komórka jest podstawowym elementem, dzięki któremu organizmy działają.
Poziomy organizacji komórkowej organizmów
W przyrodzie występują organizmy zbudowane z jednej komórki – to są organizmy jednokomórkowe. Są też organizmy zbudowane z wielu komórek – kilku, kilkudziesięciu, kilkuset. To organizmy kolonijne, które powstają w ten sposób, że po rozmnażaniu bezpłciowym, na przykład po rozmnażaniu przez podział, komórki nie oddzielają się od siebie ale połączone żyją razem tworząc kolonię. Ale z powodzeniem mogą żyć samodzielnie i oddzielenie się od innych komórek kolonii niczego w ich życiu nie zmienia. Z kolei organizmy, które nazywamy wielokomórkowymi mają miliony albo miliardy komórek wyspecjalizowanych do pełnienia pewnych określonych funkcji, co powoduje, że nie będą mogły się oddzielić od pozostałych i żyć samodzielnie.
Nawet najmniejsza komórka wykonuje te same czynności życiowe co każdy, nawet najbardziej skomplikowany organizm. Czy pamiętasz, jakie są czynności życiowe organizmów? * (odpowiedź znajdziesz na dole strony)
Struktury i organella komórkowe
Komórki są wyposażone w maleńkie struktury, dzięki którym mogą przeprowadzać różne procesy życiowe, nazywamy je organellami. Są nimi: jądro komórkowe, mitochondria, chloroplasty, rybosomy, lizosomy, wakuole, aparat Golgiego. W komórkach mamy też system błon – otaczającą komórkę błonę komórkową oraz znajdującą się wewnątrz komórki siateczkę środplazmatyczną. Większość komórek ma też ścianę komórkową.
Błona komórkowa
Błona komórkowa otacza każdą komórkę. Jest dwuwarstwowa, zbudowana z białek i tłuszczów (lipidów). Oprócz tego, że chroni komórkę przed uszkodzeniami, zmianą składu chemicznego czy wnikaniem drobnoustrojów, to jeszcze pośredniczy w wymianie substancji oraz odbiera sygnały z otoczenia i przekazuje do wnętrza komorki. Działa wybiórczo – to od błony komórkowej zależy co wniknie do wnętrza komórki i co wydostanie sie z niej na zewnątrz.
Cytozol
Wnętrze komórki wypełnia cytozol – płynna substancja składająca się z wody i białek oraz substancji nieorganicznych. To w nim zawieszone są wszystkie organella komórkowe. W cytozolu znajdują się też włókienka cytoszkieletu czyli takiej sieci, której zadaniem jest między innymi utrzymywanie różnych struktur komórkowych w odpowiednim położeniu, nadawanie kształtu komórce albo umożliwienie komórce poruszania się.
Jądro komórkowe
Jest to nadrzędne organellum, najważniejsze w komórce, ponieważ zawiera materiał genetyczny (DNA), a to umożliwia mu kontrolowanie przebiegu czynności życiowych komórki. Drugim zadaniem jądra komórkowego jest powielanie i przekazywanie materiału genetycznego do komórek potomnych. Jądro komórkowe jest otoczone otoczką jądrową zbudowana z dwóch błon białkowo-lipidowych. Niektóre komórki mają więcej niż jedno jądro – taką wielojądrową komórkę nazywa się komórczakiem. Natomiast komórki bakterii nie mają jądra, a ich materiał genetyczny ma formę zwiniętych nici ułożonych bezpośrednio w cytozolu. Nazywamy te nici substancją jądrową albo – bardziej naukowo – chromosomem bakteryjnym.
Mitochondria
Mitochondria to elektrownie komórkowe. Odpowiadają za procesy uwalniania energii w komórce. Oddzielone są od cytozolu dwiema błonami. Wewnętrzna błona jest silnie pofałdowana, to na niej zachodzą procesy uwalniania energii potrzebnej do życia komórki. Im więcej energii potrzebuje komórka, tym wiecej w niej mitochondriów i tym silniejsze pofałdowanie błony.
Chloroplasty
Chloroplasty pełnią ważną funkcję w procesie fotosyntezy. Są otoczone dwiema błonami. Zawierają zielony barwnik – chlorofil. Znajduje sie on w spłaszczonych pęcherzykach ułożonych w stosy, które są utworzone przez pofałdowanie wewnętrznej błony. Jak się pewnie domyślasz chloroplasty znajdziemy tylko w komórkach roślinnych.
Siateczka śródplazmatyczna
Siateczka śródplazmatyczna to system błon tworzących kanaliki i cysterny (woreczki). Wypełnia niemal całe wnętrze komorki. Dzieli komórkę na przedziały czyli części, w których mogą zachodzić rozmaite, czasem wymagające odmiennych warunków, reakcje chemiczne. W komórkach występują dwa rodzaje siateczki śródplazmatycznej: szorstka i gładka. Szorstka ma na swej powierzchni rybosomy i odpowiada za syntezę białek. Siateczka śródplazmatyczna gładka jest pozbawiona rybosomów. Na niej odbywa sie synteza lipidów.
rys. facetkaodbiologii
rys. facetkaodbiologii
Rybosomy
To struktury nieotoczone błoną, które przeprowadzają syntezę białek. Znajdują się na powierzchni siateczki lub bezpośrednio w cytozolu. Każdy rybosom składa się z dwóch podjednostek – dużej i małej. Sa zbudowane z białek i rybosomalnego RNA (rRNA).
Aparat Golgiego (czytaj Goldżiego)
Aparat Golgiego powstaje z siateczki śródplazmatycznej. Składa się z płaskich cystern ułożonych w stos, na brzegach którego tworzą sie pęcherzyki. Zadaniem aparatu Golgiego jest modyfikowanie białek wytworzonych w siateczce oraz ich sortowanie i pakowanie do pęcherzyków, które je przenoszą do miejsca przeznaczenia.
Lizosomy
Lizosomy to niewielkie pęcherzyki otoczone jedną błoną. Zawierają enzymy, które rozkładają związki organiczne do prostych substancji. W lizosomach odbywa się trawienie zużytych lub uszkodzonych organelli komórkowych, obcych cząstek, drobnoustrojów chorobotwórczych. Lizosomy występują tylko w komórkach zwierzęcych i u niektórych protistów.
Wakuole
Występujące w komórkach roślinnych wakuole to pęcherzyki otoczone jedną błoną, których wnętrze wypełnia sok komórkowy. Zadaniem wakuoli jest utrzymywanie odpowiedniej ilości wody w komórce, magazynowanie substancji zapasowych albo substancji zbędnych. W niektórych wakuolach znajdują się enzymy trawienne niszczące zużyte organella.
Wakuole występują tylko w niektórych komórkach zwierzęcych – w komórkach protistów. W tych komórkach nazywają się wodniczkami. Są ich dwa rodzaje : wodniczki tętniące i wodniczki pokarmowe. Wodniczki tętniące biorą udział w usuwaniu nadmiaru wody z komórki, wodniczki pokarmowe są odpowiedzialne za trawienie pokarmu.
Wakuola rys. facetkaodbiologii
Ściana komórkowa
Część komórek ma na zewnątrz ścianę komórkową utworzoną z cukrów złożonych – polisacharydów. W komórce roślinnej ściana komórkowa jest zbudowana z celulozy, w komórce grzybowej z chityny, a w komórce bakterii z mureiny. Ściana nadaje komórce kształt, zabezpiecza przed nadmierną utratą wody oraz przed szkodliwym wpływem śrdowiska zewnętrznego i wnikaniem drobnoustrojów chorobotwórczych. Dzięki temu, że jest wytrzymała chroni komórkę przed uszkodzeniem mechanicznym.
Budowa komórki zwierzęcej, roślinnej, grzybowej i bakteryjnej
Teraz pokażę Ci, jak zbudowane są komórki poszczególnych grup organizmów: zwierząt, roślin, grzybów i bakterii.
Komórka zwierzęca
Opisz samodzielnie komórkę zwierzęcą – rozpoznaj i nazwij wszystkie struktury i organella. Porzebujesz pomocy? Lubisz quizy? >>>> kliknij tu
Komórka roślinna
Nazwij poszczególne elementy budujące komórkę roślinną. Porzebujesz pomocy? Lubisz quizy? >>> kliknij tu
Komórka grzybowa
Czy umiesz zidentyfikować elementy budujące komórkę grzybową? Porzebujesz pomocy? Lubisz quizy? >>> kliknij tu
Komórka bakteryjna
Czy pamiętasz jak nazywają się poszczególne elementy budujące komórkę bakteryjną? Porzebujesz pomocy? Lubisz quizy? >>> kliknij tu
Komórki prokariotyczne i eukariotyczne
Jak widzisz nie we wszystkich komórkach występują te same organella. Komórki roślin, zwierząt, grzybów i bakterii różnią się od siebie budową. Komórka zwierzęca ma lizosomy, których nie ma w pozostałych komórkach, nie ma natomiast ściany komórkowej ani wakuoli (wyjatek stanowią wodniczki protistów). Za to komórka roślinna ma ścianę komórkową zbudowaną z celulozy, dużą wakuolę i – jako jedyna – chloroplast. Komórki grzybowe mają ścianę komórkową zbudowaną z chityny, liczne drobne wakuole i mogą mieć wiele jąder komórkowych. A komórka bakterii nie ma jądra, tylko substancję jądrową. Nie ma również innych organelli komórkowych poza rybosomami. Ma natomiast ścianę komórkową i dodatkowo może mieć otoczkę śluzową.
Komórki pozbawione jądra, mające tylko substancję jądrową nazywamy prokariotycznymi. Te komórki, które mają jądro komórkowe nazywa się komórkami eukariotycznymi. Prokariotyczne są komórki bakteryjne. Eukariotyczne – komórki zwierzęce, roslinne i grzybowe.
Podobało Ci się? Powiedz mi o tym – Polub! Zainteresował Cię ten temat? Przyda Ci się ta wiedza? Koniecznie napisz o tym w komentarzu. A może masz jakieś pytania dotyczące budowy komórkowej organizmów? Tym bardziej napisz! Chętnie pomogę Ci znaleźć właściwe odpowiedzi.
Facetka od biologii
*Czynności życiowe organizmów to: rozmnżanie się, wzrost i rozwój, oddychanie, odżywianie się, wydalanie, odbieranie bodźców i reagowanie na nie, poruszanie się.
Wersja audio ⬇️
